Immuniteiten: Wankelende bescherming in een veranderende wereld!

"Untouchable", dat is hoe velen zich voelen wanneer zij in positie van macht en invloed verkeren. Het is voor enkelen ook de reden dat zij die functies ambieren. Het staan boven wet en recht biedt de ruimte je boekje en ook vaker het bankboekje van de staat, schromelijk te buiten te gaan en mooier nog...daarmee ongestraft weg te komen. En dan hebben wij het nog niet over wetsovertredingen en crimineel handelen buiten, soms nog voor, het bekleden van de posities van macht en invloed.  . 

Voor het schrijven van deze blogpost heb ik flink wat onderzoek gedaan over ‘immuniteit’. In de gemeenschap blijkt vaak in gesprekken dat er bij velen van ons heel weinig concrete kennis over wie wel of niet immuniteit geniet en wanneer. Velen gaan ervan uit dat deze hooggeplaatsten automatisch immuniteit genieten en dus automatisch straffeloos mogen zijn. Immuniteit betekent voor velen van ons het beschermd zijn tegen de justitiele autoriteiten, het wordt gezien als een vorm van straffeloosheid voor gezagsdragers en soms gewoon zeer vermogende personen. Onze Grondwet in artikel 140 creert de ruimte voor onze DNA zoals wij dat eerder dit jaar zagen om bij meerderheid de mogelijk strafbare handeling van gezagsdragers af te schermen voor verder onderzoek. In dezelfde Grondwet genieten onze DNA leden onschendbaarheid (immuniteit), artikel 88/89, voor hetgeen zij zeggen en beweren als onderdeel van hun werkzaamheden/debatten in DNA

Bij nadere bestudering blijkt echter dat het niet per definitie automatisch is. Immuniteit houdt in dat een persoon/instituut gevrijwaard wordt van vervolging voor zaken waar ieder ander van ons die die immuniteit niet bezit, wel vervolgd zou worden. Het is wettelijk of verdragsmatig vastgelegd.  Staatshoofden genieten in maar liefst 32 landen in onze wereld meer of minder immuniteit in hun eigen land. Suriname behoort niet tot die landen. En ik ben daar persoonlijk wel blij mee. Die landen die het wel hebben vastgelegd hebben onderling ook weer grote verschillen in waar die immuniteit voor geldt en het valt op dat het hoofdzakelijk landen zijn in Afrika en Oost-Europa. Landen waar de burgerij vaker heeft geleden onder dictators, roofzuchtige en moordzuchtige leiderschap.  Maar ook ons buurland Guyana kent immuniteit voor de president en voormalig president. En wel een zeer verregaande immuniteit: 

Guyana

Text of Legal Provision

Immunities of President: Subject to the provisions of article 180 [which deals with removal from office for violation of Constitution or gross misconduct] the holder of the office of President shall not be personally answerable to any court for the performance of the functions of his or her office or for any act done in the performance of those functions and no proceedings, whether criminal or civil, shall be instituted against him or her in his or her personal capacity in respect thereof either during his or her term of office or thereafter.

Citation: Constitution of the Co-operative of the Republic of Guyana, Laws of Guyana, Act 2 of 1980, as amended, Cap. 1:01 § 182.1 (L.R.O. 1/2012), http://parliament.gov.gy/constitution. pdf, archived at https://perma.cc/PK24-6KHV.

Date of Entry Into Force: Oct. 6, 1980

Freedom House Aggregate Score: 74

.Internationaal Recht en Immuniteit

Maar er is nog een andere immuniteit, namelijk de immuniteit conform het internationaal recht. Deze immuniteit wordt toegekend aan slechts bepaalde staatsfunctionarissen en is verbonden met hun positie of status.  Internationaal recht bedient zich van immuniteit ‘ratione personae’ (persoonlijke immuniteit) en immuniteit ‘ratione materiae’ (immuniteit ivm uitvoering van officiele handelingen)

De belangrijkste reden voor het toekennen van immuniteiten is dat door deze immuniteiten de soepel verloop van internationale relaties gegarandeerd is en vandaar dat zij worden toegekend aan die regeringsvertegenwoordigers die de staat op internationaal nivo vertegenwoordigen. Internationale relaties en international samenwerking vereisen een effectief process van communicatie tussen Staten. Het is belangrijk dat zij vrijelijk met elkaar kunnen onderhandelen en dat die agenten van de Staat die zijn belast met de uitvoering van dergelijke taken hun werk kunnen uitvoeren zonder vrees om lastiggevallen te worden door andere landen. Het is zoals de International Criminal Court of Justice zegt: ‘ Er is geen fundamentelere voorwaarde voor het onderhoud van relaties tussen Staten dan de onschendbaarheid van diplomatieke gezanten en ambassades.” Kortgezegd: Deze immuniteiten zijn noodzakelijk voor een systeem van vreedzame cooperatie  en co-existentie tussen Staten. Toenemende cooperatie op wereldnivo betekent dat deze immuniteit des te belangrijker wordt.

Immunity Ratione Personae: Immuniteit van strafrechterlijk proces voor internationale misdaden.

Deze immuniteiten gelden alleen voor de periode dat de persoon deze positie bekleed en wordt vaker beschreven als de ‘persoonlijke immuniteit’ oftewel ‘immuniteit ratione personae’. Het wordt vaak beweerd dat het gewoonte is dat het Staatshoofd en diplomaten geaccrediteerd in een vreemd land deze immuniteiten genieten. Daarnaast zijn er verdragen die soortgelijke immuniteiten toekennen aan diplomaten/vertegenwoordigers van landen bij Internationale organisaties en andere gezanten die speciale missies uitvoeren voor hun land in een vreemd land.

Het is duidelijk dat senior officials mogelijk zullen worden gehinderd in de uitvoering van hun functies in buiten de landsgrenzen indien zij worden gearresteerd en gevangen genomen terwijl zij in het buitenland vertoeven. Daarom is deze immuniteit, daar waar van toepassing, over het algemeen geinterpreteerd als een absoluut verbod op de uitoefening van strafrechterlijke jurisdictie door Staten. Dit betekent dat het betrekking heeft niet alleen op handelingen verricht in hun officiële capaciteit maar ook op die handelingen verricht op persoonlijke titel.  Het betekent ook dat de immuniteit geldt voor handelingen gedaan zowel tijdens de periode in functie of vóór de persoon de functie bekleedde. Zo iemand kan dus niet gearresteerd worden of veroordeeld worden, maar kan wel opgeroepen worden als getuige of om informatie te verstrekken. Deze immuniteit geldt echter alleen voor de periode dat de persoon in functie is. Toch zijn er gevallen waarbij het Staatshoofd deze immuniteit niet heeft genoten. Bijvoorbeeld de case van de VS tegen Noriega. De grond hiervoor was in het feit dat de VS  Generaal Noriega nooit had erkend als Staatshoofd van Panama.

De immuniteit is niet voor iedereen!

Immuniteit Ratione Personae is voorbehouden aan Staatshoofden/Regeringsleiders en diplomaten. In sommige gevallen wordt beweerd dat ook de minister van Buitenlandse Zaken deze immuniteit geniet, maar dit is niet universeel geaccepteerd. Wanneer functionarissen hun landen vertegenwoordigen bij international organisaties zullen zij meestal immuniteit genieten op basis van verdragen. De VN Conventie over Speciale Missies 1969 wijdt enkele artikelen aan de bescherming van elke vertegenwoordiger van Staat die op een Speciale Missie is. Dit zijn verdragsgebonden beschermingen binnen immuniteit Ratione Personae en vormen in dit geval dan een uitbreiding op de categorie van beschermden. Vermeldenswaard is dat Suriname niet is toegetreden tot dit verdrag. Er zijn veel gevallen bekend waarbij op basis van deze Conventie landen hebben geweigerd om juridische actie te ondernemen tegen regeringsfunctionarissen die als onderdeel van een speciale missie zich op hun grondgebied bevonden.

Daarnaast bestaat ook de mogelijkheid dat een ad hoc gezant die belast is met een speciale politieke missie door de zendstaat, immuniteit verkrijgt op basis van een speciale individuele overeenkomst met het ontvangend land, specifiek voor die missie. Dit geldt vaak ook in het geval van een officiële uitnodiging. De vraag is natuurlijk wat is een speciale missie? Het is een tijdelijke missie om de Staat te vertegenwoordigen waarbij de functionaris door de ene staat naar de andere wordt gestuurd met instemming van de ontvangst staat om aldaar een specifieke zaak af te handelen of een speciale rol te vervullen. De instemming van de ontvangst staat ligt aan de basis van de verlening van immuniteit. De ‘Speciale Missie” immuniteit is niet van toepassing voor privé bezoeken.

Er zijn nog twee argumenten voor de toekenning van de ‘ratione personae’ naast de functionele rede:

1.      .  .De symbolische soevereiniteit
2.          Het principe van non-interventie     

Een staatshoofd wordt immuniteit geboden niet slechts op basis van de functie die hij/zij bekleedt maar mede vanwege wat hij/zij symboliseert: De soevereine staat. Het principe van non-interventie behelst een verdere rechtvaardiging van de absolute immuniteit van strafrechterlijke jurisdictie voor Staatshoofden. Het arresteren en aanhouden van een regeringsleider is in principe gelijk aan het veranderen van de regering van dat land en dit geldt als een extreme vorm van interventie.

Ratione Materiae ( Immuniteit ivm de uitvoering van officiele handelingen)

Staatslieden en functionarissen genieten over het algemeen immuniteit in relatie tot de door hen uitgevoerde handelingen als onderdeel van hun officiele capaciteit. Dit is de zgn. Functionele immuniteit of immuniteit ratione materiae. Deze immuniteit is dus verbonden met de handeling en niet zo zeer met de status van de functionaris. Ook voormalige functionarissen kunnen een beroep doen op deze immuniteit inzake handelingen gepleegd toen zij nog in functie waren. Bovendien kunnen ook instituten en personen die geen regerings functionarissen zijn maar wel hebben gehandeld namens de staat vallen onder deze immuniteit. Hieronder vallen in geen enkel geval handelingen die gecategoriseerd worden als international crime.

Immuniteit is niet onvoorwaardelijk en oneindig!

Geen van de vormen van immuniteit volgens het Internationaal Recht zijn onvoorwaardelijk. De persoonlijke immuniteit eindigt onmiddelijk wanneer de persoon in kwestie de functie of status niet meer bekleedt/heeft. Ook beschermen de immuniteiten niet tegen internationale misdaden, zoals misdaden tegen de mensheid, oorlogsmisdaden en genocide. De case van Pinochet is hier een sprekend voorbeeld van. Ook de mogelijkheid van ontvangststaten om een diplomaat te verklaren tot persona non grata leidt tot opheffen van de immuniteit.

Immuniteit is geen persoonlijke verworvenheid!

Concluderend is het duidelijk dat de immuniteit die langs het internationaal recht wordt toegekend aan staatsfunctionarissen status gebaseerd en handeling gebaseerd kan zijn. Immuniteit is geen persoonlijke verworvenheid van de functionaris doch slechts gebaseerd op de behoefte van de staat om normaal te kunnen functioneren. Naast de reguliere vorm is er heden ten dage ook die voor speciale missies. Dit allemaal voor het goede en vlotte verloop van de internationale relaties. Iimmuniteit heeft niet tot doel straffeloosheid te creëeren, daar vervolging voortgezet wordt zodra de persoon niet meer in functie is. Het is daarom ook dat in de veranderende wereld van vandaag ook immuniteit aan een continue discussie onderhevig is en geen automatisme meer is!